Rotasizm, “r” harfini söylememe durumu olup dünya genelinde yaygın görülmekte olan bir dil ve konuşma bozukluğudur. R sesi, seslerin edenimi açısından insanların en fazla sorun yaşadığı sesler arasındadır. Rotasizm olarak da adlandırılan r harfini söylememe durumu popülasyonun yaklaşık %6’sında görülen bir artikülasyon (ses) bozukluğu türüdür. Özellikle toplumumuzda r sesinin diğer seslere göre daha geç yaşlarda edinilebildiğini bu sürecin 6-7 yaşa kadar uzayabildiğini görmekteyiz.
Rotasizm, r harfini hiç söylememe olarak görüldüğü gibi fazlasıyla vurgulu söyleme şeklinde de görülebilmektedir. Müdahale edilmeyen bazı durumlarda r sesinin edinilemediği ve birçok yetişkinin r sesi yerine başka sesleri kullanarak konuştuklarını görmekteyiz. Ünlü Showman Beyazıt Öztürk örneğinde olduğu gibi sempatik görülen bazı durumlar olsa da r sesi yoksunluğu, çoğu yetişkinin sosyal hayatta başarılı ve mutlu olmasına engel teşkil edebilmektedir.
Rotasizm: R Harfini Söyleyememek
Ana dildeki seslerin ediniminin 5 yaş civarında tamamen tamamlanmasını bekleriz. Ancak, 5 yaş sonrasında devam eden sesletim ve sesbilgisel sorunların çocuğun duygusal-davranışsal ve akademik alanda sorunlar yaşamasına neden olabildiği görülmektedir. Bu nedenle, 5 yaş sonrasında hala edinilmemiş seslerin olması durumunda konuşma bozukluklukları uzmanından yardım almak, sürecin müspet yönde seyri ve sorunun çözümü adına en doğru yaklaşım olacaktır.
Özellikle birinci sınıfa başlayan, ancak hala bazı seslerde sorun yaşayan çocuklar okuma ve yazma becerileri açısından zorluk yaşayabilmekte, konuştuğu gibi yazarak sesleri karıştırabilmektedir. Çocuk bu durumdan dolayı okul ile ilgili olumsuz duygu ve düşünceler ile baş etmek zorunda kalmaktadır. R sesi yalnızca Türkçede değil; diğer dünya dillerinde de en geç edinilen sesler arasında yer almaktadır. R sesinin edinimindeki zorluğun kaynağı /r/ sesinin kullanım sıklığı ve bu sesin üretim özellikleri olarak sıralanabilir.
Rotasizm Belirtileri Nelerdir?
Okuma yazma öğrenildiği zaman r sesi yerine başka ses üretme ya da r sesini düşürme dil alışkanlığı yerleşen çocuklarda /r/ sesi terapileri ile /r/ sesi üretimi öğretilebilmektedir. Rotasizm dil ve konuşma terapisti yardımıyla atlatılabilen bir konuşma bozukluğu olmakla birlikte, erken teşhis ve zamanında müdahale tedavi sürecini kolaylaştıracaktır. Rotasizmin teşhisinde dikkat edilmesi gereken semptomlar şu şekilde sıralanabilir:
- R harfi içeren sözcüklerin kullanımından kaçma eğilimi,
- R sesinin çıkarımında zorluk yaşanması,
- R sesinin düşürülmesi ya da yerine başka ses kullanılması,
- R sesinin normalden fazla vurgulu şekilde söylenmesi.
R sesi terapisinde öncelikle çocuğun sesi fonolojik olarak ayırt edip edemediğine bakılır. Bazı çocuklar /r/ sesini sesbirim olarak fark ederken bazı çocuklar /r/ sesini ayrı bir ses olarak algılamayabilir. R sesi yerine başka bir sesin kullanılması ya da /r/ sesinin tamamen düşürülmesi de yaygın görülen bir durumdur. R sesi Türkçede konuşma dilinde en çok düşürülen sestir. Çocuğun /r/ sesi durumuna göre öncelikle fonolojik farkındalık çalışmaları yapılmalıdır.
Fonolojik farkındalık ile ilgili bir sorun yok ise /r / sesi farklı duyu organları ile çocuğa hissettirilmelidir. İşitsel, görsel ve dokunsal ipuçları çocuğun sesi nasıl çıkartacağını anlaması için önemlidir. R harfi Türkçede en sık kullanılan sesiz harflerden birisidir. Bazı araştırmalar /r/ harfinin Türkçe metinlerde en sık kullanılan ikinci sessiz harf olduğunu göstermektedir. Türkçede 3 farklı r sesi vardır. Dolayısıyla r sesi üretimi için bir uzman yardımı çok önemlidir.
R sesi kelimenin başta ortada sonda bulunma durumuna veya kendinden önce veya sonra gelen sesin özelliğine göre farklı şekillerde çıkmaktadır. R sesi artikülasyon terapileri yaygın inanışın aksine ergen ve yetişkin danışanlar için de uygundur. Yıllarca /r/ sesini üretemeyen bir yetişkin doğru dil hareketini öğrenerek /r/ sesini üretmeye ve kullanmaya başlayabilmektedir.
R sesi sesletim terapilerinde genel olarak kişinin ses farkındalık düzeyine bakılır, sesin ayırıcı özellikleri kişiye tanıtılır ve uygun pozisyonlarda sesin üretimi sağlanır. Terapi dışında kişilere ödevler verilerek sesin doğru üretimi ve kullanımını artıracak uygulamalar ile genelleme çalışmaları ile sesin edinimi sağlanır.
Rotasizm Vakalarında Ailenin Rolü ve Önemi
Çocuğunuzun /r/ sesi ile ilgili konuşma bozukluğu yaşadığını düşünüyorsanız öncelikle bunu çocuklar için şirin bir durum olarak görmekten kaçının. Özellikle onun gibi konuşmaya çalışarak /r/ sesi ile ilgili sorunları normalleştirmeyin. Yetkin bir dil ve konuşma terapistinden yardım alarak en geç ilkokul öncesinde çocuğunuzun r sesi edinimini tamamlamasına olanak sağlayın.
