Çocukluk çağı konuşma apraksisi (ÇÇKA), konuşma üretiminde görev alan beyinde veya kaslarda herhangi bir problem olmamasına karşın yaşanabilen motor konuşma bozuklukları arasında yer alır. Konuşmada kullanılan organların veya yapıların planlamasında, koordinasyonunda yaşanan zorluk sonucu ortaya çıkan ÇÇKA; kullanılan seslerin bileştirilememesi, kısıtlı veya eksik konuşma sesi kullanımı, zor sesler kullanmak yerine basit sesler kullanılması gibi özel görünüş şekillerine sahiptir.
Sözlü iletişimde beyin, söylenmek istenen sözcüğü oluşturan seslerin doğru ve sıralı bir biçimde üretilebilmesi adına planlama yapar ve gerekli kasları uyarır. Seslendirilmek istenen sözcüğün doğru bir şekilde üretilebilmesi, konuşmada yardımcı organların doğru zamanda doğru üretim yerlerini seçerek çalışmasına, yani sıralı hareketlere bağlıdır. Sıralı hareketler ise beyin tarafından koordine edilir. Örneğin “ot” sözcüğünü seslendirmek isteyen kişinin sesletim sürecini inceleyelim:
- Kişinin dudakları /o/ sesini üretebilmek için yuvarlak pozisyon alır.
- Ardından, dilin ucu dişlerin arkası ile temas ederek /t/ sesinin üretilmesi adına gerekli pozisyonu alır.
Yukarıda ifade edilen sıralı hareket, oldukça kısa bir sürede gerçekleşir. Bu bakımdan, kas yapısı herhangi bir zarar görmemesine karşın konuşma üretimi adına gerekli olan sıralı hareketlerin motor planlaması ve programlamasındaki bir bozukluktan dolayı yaşanan konuşma bozukluğuna Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi (ÇÇKA) adı verilir. Çocukluk çağı konuşma apraksisi vakalarında seslerin, hecelerin ve sözcüklerin istemli üretilmesinde güçlük yaşanır.
ÇÇKA olan çocuklar esasında söylemek istedikleri şeyi bilmektedir; ancak, söylemek istedikleri sözcüklerin üretilebilmesi için gereken kas hareketlerinin yönetiminde, yani beynin ilgili fonksiyonunda bir tür bozukluk söz konusu olduğu için konuşma bozukluğu yaşanır. ÇÇKA söz konusu olduğunda ihmalkar davranmamak, ÇÇKA sağaltımı için ivedilikle uzman yardımına başvurmak en doğru yaklaşımdır.
Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi Nedenleri
Çocukluk çağı konuşma apraksisi (ÇÇKA) çocuklarda ender görülen bir konuşma bozukluğudur ve her bin çocuktan bir ile onunda gözlenmektedir. Artikülasyon veya fonolojik bozukluğu bulunan çocuklarınsa yaklaşıki %5’inde çocukluk çağı konuşma apraksisine rastlanmaktadır. ÇÇKA nörolojik temelli bir konuşma sesi bozukluğu olup vakaların bir bölümünde nörolojik bozukluğu asıl sebebi tam olarak bilinmemektedir. Bir bölümünde ise travmatik beyin hasarı, beyin kanaması veya enfeksiyona bağlı meydana gelebilir.
Çocukluk çağı konuşma apraksisi beyin kanaması, travmatik beyin hasarı veya enfeksiyon gibi nörolojik bir olay neticesinde gelişebileceği gibi Down Sendromu vb. genetik temelli sendromlar ya da Otizm Spektrum Bozukluğu vb. dil ve konuşma gelişimini olumsuz yönde etkileyen bozukluklarda da çocukluk çağı konuşma apraksisi gözlenebilir. ÇÇKA söz konusu olduğunda uzman yardımına başvurulması, ilgili hakkında müdahale programı planlanarak mevcut sorunun sağaltımı adına oldukça önemlidir.
Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?
Çocukluk çağı konuşma apraksisi (ÇÇKA) değerlendirmesi, çocukluk çağı konuşma sesi bozuklukları başta olmak üzere motor konuşma bozuklukları alanında yetkin ve deneyimli bir dil ve konuşma terapisti tarafından gerçekleştirilir. Değerlendirmede gerekli görülmesi halinde motor –duyusal becerileri, ince kas becerileri, kaba motor becerileri ve kas tonusu yoğunluğunun değerlendirilmesi adına ilgili uzmanlardan da yardım alınabilir. Çocukluk çağı konuşma apraksisi değerlendirilirken;
- Aile öyküsü,
- Genel gelişim özellikleri,
- Sözel olmayan oral – motor beceriler,
- Dil ve konuşma becerileri,
- Konuşma esnasında görülen prozodik özellikler,
- Sesin kullanım özellikleri dikkate alınır.
Çocukluk çağı konuşma apraksisi üzerine yapılan çalışmalar sonucunda görüş birliğine varılan üç temel nokta mevcuttur:
- Hece veya sözcükler tekrarlanırken ünlü – ünsüz seslerde tutarsız hatalar,
- Ses veya heceler arasında uzamış ve bozulmuş koartikülasyon geçişleri,
- Uygun olmayan vurgu ve tonlama.
Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi Belirtileri
Çocukluk çağı konuşma apraksisi belirtileri (ÇÇKA) belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Konuşmaya başlarken güçlük ve arama hareketleri gözlenebilir.
- Seslerin taklit edilmesinde zorluk yaşanabilir.
- Kelime öbekleri tekrarlanırken tutarsız hatalarla karşılaşılabilir.
- Sesletim hatalarında da tutarsızlık gözlenebilir.
- Yalnızca ünsüzlerde değil; ünlü seslerde de hatalarla karşılaşılabilir.
- Anlaşılmayan hece kombinasyonları söz konusudur.
- Sözcüğü basite indirgeyen yer değiştirme, ekleme, atma, tekrar vb. hatalar yaşanabilir.
- Hafta günlerini saymak, şarkı söylemek gibi otomatik konuşmalar, istemli konuşmalara kıyasla daha kolay yapılır.
Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi (ÇÇKA) Terapisi
Çocukluk çağı konuşma apraksisi, ÇÇKA terapisi ile tedavi edilebilir bir konuşma sesi bozukluğudur. Çocukluk çağı konuşma apraksisi terapisinin asli amacı, ilgili çocuğun konuşma anlaşılırlığını iyileştirmek, artırmaktır. Uzman Dil ve Konuşma Terapisti tarafından yürütülen çocukluk çağı konuşma apraksisi terapisi, konuşma üretimi için gereken hareketlerin planlanmasında ve programlanmasında yaşanan zorlukların giderilmesini amaçlar.
İlgilinin gereksinimleri dikkate alınarak planlanan ÇÇKA terapisi, bireye özel hedeflerle oluşturulan müdahale programına dayandığı için özgü terapiler arasında yer alır. Çocukluk çağı konuşma apraksisinin sağaltımı amacıyla farklı terapi yaklaşımlarından da yararlanılabilir. Uzman DKT ve Dr. Psikolog Zeynep Gedik Küçük tarafından yapılacak değerlendirmeyle birlikte, çocuğun kişisel özellikleri, bir başka bozukluğun mevcut olup olmaması gibi faktörler dikkate alınarak çocuğun gereksinim duyduğu terapi yaklaşımı belirlenir.
